Yerba mate – eliksir zdrowia czy rakotwórcza pułapka?

Yerba mate ceniona jest za pobudzające właściwości i bogaty smak. Coraz częściej sięgają po nią zarówno osoby dbające o zdrowie, jak i ci, którzy szukają alternatywy dla kawy. Im więcej zainteresowanych, tym więcej rodzi się pytań, plotek i kontrowersji. Jedną z najczęściej pojawiających się wątpliwości jest jej potencjalna rakotwórczość. Czy te obawy są słuszne? Yerba mate jest rakotwórcza? Czas oddzielić fakty od mitów i przyjrzeć się bliżej tej kwestii!

Spis treści:

1. „Zielony skarb” Ameryki Południowej?
2. Czy yerba jest rakotwórcza? Źródła kontrowersji
3. Co mówią badania? Czas na naukowe fakty
4. Co w yerba mate może mieć wpływ na ryzyko zachorowania na raka?
5. Pij yerba mate mądrze i bezpiecznie!

„Zielony skarb” Ameryki Południowej?

Yerba mate od wieków cieszy się ogromną popularnością w krajach Ameryki Południowej, takich jak Argentyna, Brazylia, Paragwaj i Urugwaj. Napar przygotowywany z liści ostrokrzewu paragwajskiego znany jest ze swoich licznych właściwości zdrowotnych. Zawiera kofeinę, mnóstwo witamin, minerałów i antyoksydantów, które w połączeniu wspierają układ immunologiczny, poprawiają koncentrację i dodają energii. To także nieodłączny element kultury południowoamerykańskich krajów. To nie tylko sposób na pobudzenie, ale też ważny rytuał społeczny. Wspólne picie mate z jednego naczynka jest symbolem przyjaźni i gościnności. Nic dziwnego, że yerba mate zyskała miano „zielonego złota” Indian Guarani, którzy jako pierwsi odkryli jej dobroczynne działanie. Jednak mimo licznych korzyści zdrowotnych i rosnącej popularności również poza Ameryką Południową, temat yerba mate budzi czasem kontrowersje. W ostatnich latach pojawiały się doniesienia sugerujące, że yerba mate może być rakotwórcza. Co jakiś czas internet i media społecznościowe zalewają komentarze i artykuły sugerujące związek między yerba mate a powstawaniem raka. Czy te doniesienia są prawdziwe? Czy yerba mate jest rakotwórcza? To pytanie zadaje sobie wielu miłośników tego napoju. W tym wpisie postaramy się rozwiać wszelkie wątpliwości i przyjrzeć się bliżej, skąd biorą się plotki i budzące grozę kontrowersje.

Czy yerba mate jest rakotwórcza? Źródła kontrowersji

Napar z ostrokrzewu paragwajskiego, podobnie jak inne pobudzające napoje – kawa, herbata czy energy drinki – ma zarówno wielu zwolenników, jak i przeciwników. Faktem jest, że wśród wymienionych źródeł kofeiny i pobudzenia, yerba mate jest nam znana najmniej, a wszystko, co nieznane, traktujemy z dozą nieufności. Taka już ludzka natura. Przez lata wokół yerba mate narosło wiele plotek i spekulacji, a jedną z najczęściej powtarzanych jest ta o jej potencjalnej rakotwórczości. Ale skąd właściwie biorą się te kontrowersje? Yerba jest rakotwórcza, czy to tylko mit? Obawy te mają swoje źródło w badaniach przeprowadzonych na przełomie XX i XXI wieku, które wykazały potencjalny związek między piciem yerba mate a zwiększonym ryzykiem raka przełyku u mieszkańców Ameryki Południowej. Po opublikowaniu wyników tych badań prasę i internet zaczęły zalewać fale doniesień o rzekomej szkodliwości yerba mate. Jednym z pierwszych był tekst opublikowany w 2009 roku w dużym, amerykańskim dzienniku LA Times pod tytułem „Yerba mate: Sip, don’t gulp”. Autorka artykułu, wyrywając z kontekstu informacje zawarte w naukowych publikacjach, nawoływała do ostrożnego podchodzenia do tematu yerba mate, szeroko promowanej w kampaniach marketingowych jako zdrowsza alternatywa kawy. Na podstawie tego tekstu zaczęły powstawać kolejne medialne rozważania na temat tego, czy yerba mate jest szkodliwa – bez dokładnego researchu i znów wyrwane z kontekstu. Jak grzyby po deszczu tego typu doniesienia pojawiają się do dziś. A ile jest w nich prawdy? Przyjrzyjmy się faktom.

Co mówią badania? Czas na naukowe fakty

Wspomniane wcześniej badania na temat szkodliwości yerba mate przeprowadził w latach 1990-2004 wraz ze swoim zespołem specjalistów urugwajski badacz Eduardo De Stefani. Na przestrzeni niemal 15 lat naukowcy przeprowadzili dziesiątki analiz, obejmujących kilkanaście tysięcy pacjentów. Ich celem było zbadanie związku yerba mate z rakiem przełyku. Wśród pacjentów przeprowadzano wywiady i kwestionariusze, w których pytano m.in. o wiek, płeć, edukację, dochód, wzrost i wagę, związek z alkoholem i papierosami oraz sposób konsumpcji yerba mate. Wyniki jednej z tych analiz, opublikowane w 1996 roku wskazały, że wśród osób pijących yerba mate regularnie ryzyko zachorowania na raka wzrasta nawet o 60%. W 1991 roku związek yerba mate (a także herbaty i kawy) z rakiem wskazała w swojej monografii również Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (IARC), działająca przy Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), a napar z ostrokrzewu paragwajskiego wpisano do grupy 2A, jako produkt prawdopodobnie rakotwórczy dla ludzi. To brzmi poważnie i groźnie. Nic dziwnego, że temat wzbudził sensację i liczne podejrzenia.

Dopiero w 2016 roku agencja IARC rzuciła nowe światło na sprawę. Opublikowane dotąd badania na temat związku yerba mate z rakiem poddano ponownej weryfikacji. Stwierdzono, że wyciągając wnioski z analiz przeprowadzonych przez De Stefaniego, nie wzięto pod uwagę kilku niezwykle istotnych czynników. Grupą badanych pacjentów były osoby chore, mężczyźni z niskich warstw społeczno-ekonomicznych, o ograniczonym dostępie do pełnowartościowej, zdrowej diety i przede wszystkim – nałogowi palacze tytoniu. Te czynniki podważają wyniki całego badania, niestety wzięto je pod uwagę dopiero kilkanaście lat później. IARC obaliła wnioski wysunięte w wydanej przez siebie monografii. Stwierdzono, że nie ma jednoznacznych dowodów na to, że yerba mate jest rakotwórcza sama w sobie, a napar pity w temperaturze maksymalnie 65°C zakwalifikowano do grupy 3, jako produkt, który nie podlega klasyfikacji pod względem rakotwórczości dla ludzi. Niemniej, pozostaje kilka kwestii, które mogą łączyć yerbę z kancerogennym działaniem. O te kwestie wciąż zahaczają sensacyjne artykuły. Ale czy faktycznie jest czego się obawiać?

Co w yerba mate może budzić obawy?

Otóż jednym z głównych powodów do obaw jest obecność wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA) w yerba mate. Te szkodliwe związki powstają m.in. podczas niecałkowitego spalania substancji organicznych. W yerba mate mogą pojawić się więc w wyniku tradycyjnego suszenia liści za pomocą dymu i ognia. WWA mogą przyczyniać się do rozwoju nowotworów, a to wywołało falę spekulacji na temat tego, że yerba mate może być rakotwórcza. Sucha informacja o tym, że w yerbie mogą występować szkodliwe, rakotwórcze substancje przerazi każdego. Warto jednak zaznaczyć, że ilość WWA w naparze z ostrokrzewu wcale nie jest większa niż w innych popularnych produktach spożywczych. Znajdują się one nawet w świeżych owocach i warzywach! I właśnie tej informacji często brakuje w medialnych doniesieniach. Według badań, stężenie WWA w tradycyjnej yerba mate wynosi około 30 μg/kg. Dla porównania, w liściach herbaty stężenie to wynosi około 21 μg/kg, w kawie palonej 13 μg/kg, w sałacie 3-12 μg/kg, w jabłkach 30-60 μg/kg, w wędzonym mięsie 50 μg/kg, a w mięsie grillowanym nawet do 320 μg/kg. Dopiero w takim zestawieniu można wyciągnąć obiektywny wniosek – szkodliwe substancje występują w yerbie tak samo, jak w innych produktach spożywczych, po które sięgamy na co dzień, ale ich ilość nie zagraża naszemu zdrowiu. Gdyby tak było, spożywanie wielu produktów zostałoby zabronione przez odpowiednie instytucje, które dokładnie badają żywność.

Drugim, wymienianym przez badaczy czynnikiem, który może wpływać na ryzyko zachorowania na raka, jest temperatura naparu. Picie bardzo gorących napojów, powyżej 65°C, niezależnie od tego, czy jest to yerba mate, kawa, czy herbata, może podrażniać gardło i przełyk, zwiększając ryzyko rozwoju nowotworów. Naczynia krwionośne rozszerzone pod wpływem wysokiej temperatury znacznie lepiej przyswajają substancje – zarówno dobre, jak i szkodliwe. Picie gorących napojów w połączeniu z np. paleniem papierosów może okazać się mieszanką wybuchową. Ale w gruncie rzeczy, ryzyko zachorowania na raka podczas picia yerba mate jest dokładnie takie samo, jak podczas spożywania każdego napoju o wysokiej temperaturze, nawet czystej, gorącej wody. To nie napoje same w sobie są rakotwórcze, ale sposób ich picia może zwiększyć ryzyko zachorowania! Dlatego, niezależnie od tego, czy pijemy yerbę, kawę czy herbatę, ważne jest, aby spożywać je w umiarkowanej, nie za wysokiej temperaturze. Jako ostateczny dowód na to, że – pomimo wielu sensacyjnych doniesień – yerba mate jest bezpiecznym do spożywania naparem, przytoczmy jedną z najnowszych publikacji naukowych z 2023 r. Stwierdzono w niej, że nie dość, że nie ma dowodów na to, że substancje zawarte w yerbie samej w sobie (bez uwzględniania innych czynników) zwiększają ryzyko raka przełyku, to na dodatek istnieją przesłanki do tego, by jej przeciwutleniające właściwości znalazły zastosowanie w terapii antynowotworowej w przyszłości.

Pij yerba mate mądrze i bezpiecznie!

Podsumujmy wszystkie informacje i spróbujmy ostatecznie odpowiedzieć na pytanie: czy yerba mate jest rakotwórcza? Najnowsze badania jednoznacznie wskazują, że napar sam w sobie nie jest szkodliwy, ale tak jak każdy inny produkt spożywczy, wymaga świadomego i mądrego podejścia. Dla tych, którzy cenią sobie smak i właściwości yerba mate, mamy dwie praktyczne wskazówki, które pozwolą cieszyć się pysznym naparem bez obaw o zdrowie:

• Picie yerba mate w odpowiedniej temperaturze. Wiele razy na naszym blogu powtarzamy, jak ważna jest odpowiednia temperatura parzenia yerba mate – maksymalnie 70-80°C. Jak widać, nie chodzi tu tylko o cenne właściwości ostrokrzewu, które „zabijane” są w zbyt gorącej wodzie. Temperatura wody ma też ogromne znaczenie dla naszego zdrowia. Nie zalewajcie yerba mate wrzątkiem! A zamiast pić gorącą yerbę, tuż po zalaniu wodą, pozwólcie jej trochę ostygnąć. Ciepły, ale nie gorący napar jest równie smaczny i mniej szkodliwy.
• Wybieranie produktów wysokiej jakości. Kupujcie yerba mate od renomowanych producentów, którzy stosują nowoczesne metody suszenia, ograniczające powstawanie WWA. Substancje te, choć w nieprzekraczających norm ilościach, mogą pojawić się w yerbie produkowanej tradycyjną metodą – suszonej za pomocą ognia i dymu. To naturalny proces, ale dla tych, którzy mają wątpliwości, na szczęście istnieje alternatywa – brazylijska odmiana yerba mate green, czyli mate niedymiona, suszona przy użyciu gorącego powietrza. Zieloną yerba mate oferuje marka Verde Mate Green, której produkty znajdziecie w naszym sklepie.

Yerba mate to prawdziwy cud natury, który dostarcza mnóstwa witamin, minerałów i antyoksydantów. Regularne picie naparu może poprawić pamięć i koncentrację, dostarczyć energii, wspomóc odchudzanie oraz wzmocnić układ immunologiczny. Dzięki zawartości naturalnej kofeiny, yerba mate jest doskonałą alternatywą dla kawy, oferując jednocześnie szereg dodatkowych korzyści zdrowotnych. Szkoda rezygnować z niej z powodu nie do końca prawdziwych i niedokładnie zweryfikowanych informacji – a takie właśnie są sensacyjne doniesienia, które pojawiają się w internecie co jakiś czas. Jak każdy produkt, yerba mate powinna być spożywana świadomie, z zachowaniem zasad takich, jak unikanie bardzo gorących napojów. Cieszcie się tym wyjątkowym naparem, dbając jednocześnie o swoje zdrowie i dobre samopoczucie. Na zdrowie!

Źródła informacji:

1. Wikipedia: Mate, Polycyclic aromatic hydrocarbon.
2. A. Gawron-Gzella i inni, Yerba Mate – A Long but Current History, Nutrients, 2021.
3. C.I. Heck, E.G. De Mejia, Yerba Mate Tea (Ilex paraguariensis): A Comprehensive Review on Chemistry, Health Implications, and Technological Considerations, Journal of Food Science, 2007.
4. Coffee, Tea, Mate, Methylxanthines and Methylglyoxal, IARC Monographs on the Evaluation of Carcinogenic Risks to Humans, 1991.
5. E. De Stefani i inni, Mate drinking and risk of lung cancer in males: a case-control study from Uruguay, Cancer Epidemiology, Biomarkers & Prevention, 1996.
6. Drinking Coffee, Mate, and Very Hot Beverages, IARC Monographs on the Evaluation of Carcinogenic Risks to Humans, 2018.
7. K. Wróblewska i inni, The correlation between Yerba Mate and cancer - a review, Quality in Sport, 2023.
8. E. Conis, Yerba mate: Sip, don’t gulp, Los Angeles Times, 2009.